Groei in de bouwsector neemt af

De Europese bouwsector krimpt in 2023 en zal ook in 2024 geen groei laten zien. De situatie in Nederland laat hetzelfde beeld zien. We gaan uit van een productiekrimp van 1 à 2 procent. Pas in 2025 zal de bouwproductie weer gematigd groeien.

Ook al lijkt de kosteninflatie over de ergste piek heen, grote onzekerheid blijft bestaan over geopolitieke ontwikkelingen en macro-economische factoren, zoals hypotheekrente en krapte op de arbeidsmarkt. Verder heeft de bouwsector in Nederland veel last van de aanhoudende politiek-bestuurlijke impasse rondom natuur- en stikstofvergunningen.

Na een hoopvol begin in 2022 sloeg in het voorjaar het sentiment in de Europese bouwsector om van optimistisch naar pessimistisch. 2022 was het tweede jaar van herstel voor de Europese bouwsector na het uitbreken van de COVID-19-pandemie. De jaar-op-jaar groeicijfers van 3 procent waren echter al beduidend lager dan bijna 6 procent in 2021. Met als belangrijkste reden de forse stijging van de bouwkosten. In Nederland viel de groei in 2022 (+2 procent) al lager uit dan het Europese gemiddelde. In 2021 was de groei met meer dan 8 procent nog hoger dan het Europese gemiddelde.

Niet alleen de prijs van bouwmaterialen baart zorgen, ook de toelevering ervan. Sinds corona is de supply chain verstoord geraakt. Eerst door de lock downs overal in de wereld, daarna volgde de oorlog in Oekraïne. Hoewel Nederland niet direct betrokken is bij de oorlog, heeft het conflict grote invloed op onze economie en ook de bouw. Producten als staal, aluminium en hout worden in grote hoeveelheden uit Rusland en Oekraïne gehaald. Door de oorlog (o.a. door sancties) is dat stilgevallen. Er staan bijvoorbeeld meerdere grote aluminiumfabrieken in Oekraïne, maar die zijn vanwege de oorlog stilgelegd. Maar ook de toelevering van andere materialen raakte verstoord waardoor voorraden bij bedrijven onder druk staan. Denk aan glas, baksteen, kit, kranen, pvc-buizen en dakpannen. Dit leidt op brede schaal tot opstopping en vertraging van het bouwproces.

Het tekort dwingt bedrijven om te werken aan nieuwe oplossingen, zoals het demonteren van gebruikte bouwmaterialen om ze te hergebruiken (denk aan betonpuin, hout, staalafval en kunststof). Ook ‘nieuwe’ methodes als modulair, prefab en 3D-printing bouwen winnen aan populariteit. Het verlaagt de bouwkosten, het levert tijdwinst op en het draagt bij aan een duurzamere wereld.

Net zoals veel andere sectoren, hebben ook veel bouwbedrijven de grootste moeite om aan geschikte vakmensen te komen. Feitelijk is het tekort aan personeel in de bouw al ontstaan tijdens de financiële crisis in 2008. Veel werknemers zijn toen ontslagen en vonden banen in andere sectoren. Verder is ‘werken met je handen’ de afgelopen decennia een negatief begrip geworden, waardoor het steeds moeilijker is om jongeren enthousiast te maken voor de bouw.

In de coronaperiode was het moeilijk om buitenlands personeel aan te nemen. Ook al zijn die beperkingen nu verleden tijd, toch blijft het lastig om geschikte arbeidsmigranten te vinden omdat er in vele EU-landen sprake is van personeelskrapte.

Mede door de personele problemen schakelen bouwbedrijven in toenemende mate over op automatisering van de productie. Digitalisering en robotisering zijn belangrijke nieuwe trends. Tot 2030 investeert de bouwsector in Nederland naar schatting zo’n 300 miljoen euro in bouwrobots. Ook groeit de inzet van inspectiedrones, slooprobots, 3D-betonprinters, autonoom rijdende graafmachines en andere hightech bouwhulp jaarlijks gemiddeld met 15 procent. Maar ook die automatisering vraagt om specifieke vaardigheden en andersoortige vakmensen zoals IT-medewerkers. Ook die zijn moeilijk binnen te halen omdat er sprake is van een groot tekort.

Daarnaast speelt op personeel gebied de oplopende vergrijzing in ons land. Ervaren vaklui die de sector verlaten zonder dat er voldoende aanvoer is van onderaf. Om tot personele oplossingen te komen zetten bouwconcerns steeds vaker eigen ‘academies’ op om eigen mensen op te leiden en bij te scholen.

Steeds meer bouwbedrijven hebben moeite om winst te maken. Veel bedrijven werken break-even of zelfs met verlies, in de hoop dat het spoedig beter zal gaan. Het probleem is dat bouwbedrijven de hogere kosten vaak slechts gedeeltelijk kunnen doorbelasten door hun prijzen te verhogen. Vooral voor installateurs en aannemers is dat een moeilijk verhaal richting eindklant. De willingness to pay bij de eindklant heeft zo zijn grenzen. Het gaat erom de balans te vinden tussen welke kosten wel door te rekenen zijn en de welke niet.

Door hun prijzen te verhogen lopen bouwbedrijven het gevaar dat de (mogelijke) klant overstapt naar een ander. Verder betekent het oplopen van de prijzen dat bouwprojecten duurder uitvallen. Het kan opdrachtgevers (investeerders, ontwikkelaars, overheden, woningcorporaties en particulieren) doen besluiten om nog even te wachten en bouwprojecten uit te stellen.

Bijkomende complicatie bij bouwprojecten is dat aannemers en opdrachtgevers overeen moeten komen hoe wordt omgegaan met tussentijdse nieuwe prijsstijgingen van bouwmaterialen en vertraagde levering. Bouwers kunnen de gevolgen hiervan niet volledig op zich nemen omdat projecten hierdoor verliesgevend kunnen worden. Ook deze onzekerheden maken opdrachtgevers kopschuw.

Ondanks de vele rode signalen voor 2023 zijn de lange termijn vooruitzichten gunstig voor de bouw. We voorzien een sterke golf aan opdrachten om woningen duurzamer te maken. Ook het bedrijfsleven staat voor een energietransitie. De Europese doelstelling om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, zal de vraag naar renovatie- en isolatiewerken stimuleren.

De bouwsector heeft een enorme opportuniteit om op lange termijn in te spelen op de energietransitie. Al ontbreekt het nog wel aan visie en samenwerking. Het is aan de overheid om particulieren en bedrijven duidelijkheid te bieden met informatiecampagnes. Ook vanuit de financiële sector is de helpende hand nodig. Veel particulieren en ook bedrijven tasten in het duister over wat er qua financiering wel en niet mogelijk is. Banken kunnen daarbij helpen en duidelijkheid bieden.

Na een periode van daling lijkt het ondernemersvertrouwen in de bouwsector te stabiliseren. Dat is mede te verklaren door de energieprijzen die enigszins normaliseren. Ook lijkt de inflatie (op een hoger niveau) onder controle. Heel hard zal het herstel na 2023 niet gaan. We verwachten dat het waarschijnlijk tot 2025 zal duren voordat de sector weer boven het pre-pandemische niveau uitkomt.