De groei van de Nederlandse economie begint halverwege 2022 steeds meer scheuren te vertonen. Hoewel de bouw tot de best presterende sectoren behoort, nemen ook daar de zorgen toe. Het stikstof-dossier blijft voor veel vertraging zorgen en ook kampt de sector met extreme prijsverhogingen van energie en bouwmaterialen, personeelstekorten en aanhoudende leveringsproblemen.  

De omzet van de bouw was in het eerste kwartaal van 2022 8,3% hoger dan een jaar eerder. Vooral kleine bouwbedrijven tot 10 werkzame personen presteren goed. Zij zagen hun omzet het sterkst stijgen. Dat is al bijna twee jaar zo. Hun omzet steeg in het eerste kwartaal gemiddeld met 13,6%. Middelgrote bedrijven met 10 tot 100 werknemers zagen hun omzet toenemen met 4,8%. Gemiddeld steeg de omzet van de grote bouwbedrijven met 6,7%.

  • De omzet van de hout- en bouwmaterialenindustrie steeg met 11,5%.
  • Grond-, water- en wegenbouw (gww) presteerde matig met een omzetgroei van 1,7% in het eerste kwartaal. De afgelopen twee jaar is de omzet in deze branche nauwelijks gestegen.
  • De infrasector blijft in 2022 de gevolgen van de stikstofproblematiek ondervinden. Nieuwe, grote projecten worden uitgesteld, waardoor er meer concurrentie ontstaat op de kleinere bouwprojecten. Naar verwachting krimpt deze sector in 2022 met 1%.

Aantal starters flink toegenomen

Volgens Kamer van Koophandel groeit het aantal starters in de bouw sterk. Vooral in de bouwinstallatiebranche (+39% ten opzichte van januari 2021). Denk aan beroepen zoals elektriciens en loodgieters. Maar ook de branches ‘projectontwikkeling’ (+38%) en de ‘afwerking van gebouwen’ (+13%) laten een toename van het aantal starters zien.

In 2021 zijn 71.000 nieuwbouwwoningen gebouwd. Voor dit jaar wordt een aantal van 72.000 verwacht. Het aantal afgegeven bouwvergunningen voor nieuwbouwwoningen stijgt al meer dan anderhalf jaar. Prijsstijgingen van bouwmaterialen drijven de kostprijs van nieuwbouw op.

Stimulering van de centrale overheid draagt positief bij aan de woningbouw. Denk aan extra investeringen en door de besluitvorming te versnellen voor de toewijzing van grote woningbouwlocaties. De overheid heeft éénmalig €1 miljard extra voor de versnelling van de woningbouw beschikbaar gesteld (de komende 10 jaar €100 miljoen per jaar). Dit is een aanvulling op de Woningbouwimpuls uit 2019. Met het geld kunnen gemeenten projecten betaalbaar maken door bijvoorbeeld de grond te reinigen of infrastructuur aan te leggen.

Met de dreiging van corona op de achtergrond, de aanhoudende stikstofproblemen, de oplopende rente, de prijsstijging van energie en materialen en de aanvoerproblemen zijn er genoeg bedreigingen die de groei in de bouw kunnen ondermijnen.

Trend 1: Brede prijsstijgingen

De prijsstijging van materialen ging afgelopen periode zo snel dat er gewerkt wordt met dagprijzen waardoor het risico van verdere prijsstijgingen van bouwmaterialen nauwelijks is af te dekken. Was het voorheen vrij normaal om de prijs voor bouwmaterialen een kwartaal of halfjaar vast te zetten. Dat kan nu niet meer. Bouwbedrijven op hun beurt doen hetzelfde met hun opdrachtgevers. Vooral bij grote contracten wordt geen vaste prijs meer afgesproken. Dan gaat het om opdrachten met een lange doorlooptijd waar veel arbeid en materiaal voor nodig is. De prijsstijgingen en de onmogelijkheid om het af te dekken kan leiden tot uit- en afstel van bouwprojecten.

De kostenstijgingen treffen de bouwsector in alle geledingen. Aannemers, onderaannemers en zzp’ers hebben last van:

  • Hoge brandstofkosten voor materieel en vervoer
  • Sterk gestegen prijzen van bepaalde bouwmaterialen zoals hout door verstoring van de toeleveringsketen
  • Hoge olie- en gasprijzen die de kosten opdrijven van aardoliegerelateerde- en energie-intensieve producten zoals baksteen, aluminium, staal, beton, glas, asfalt, isolatiemateriaal, kunststof en coatings. Prijsstijgingen van meer dan 50 procent ten opzichte van een jaar geleden en gemiddeld 10 procent per maand komen voor.

Trend 2: Forse stijging loonkosten

Naast de prijsstijgingen van materialen heeft de bouwsector ook te maken met een loonkostenstijging van gemiddeld 25 procent in de laatste vier jaar. Deze stijging is nodig geweest om een inhaalslag te maken op andere sectoren en om te voorkomen dat jong talent, vakmensen en IT’ers uitstromen.

In juni 2022 bereikten vakbonden en werkgevers een akkoord over de nieuwe bouw-cao (Bouw & Infra). Hierbij is de grootste loonsverhoging voor de sector ooit afgesproken: +5 procent. De vakbonden en werkgevers hebben naar eigen zeggen gekozen voor een snelle en duidelijke oplossing in tijden van arbeidsmarktkrapte, woningbouwopgave en de energietransitie. Zij hopen dat met deze loonsverhoging de bouw en infra een aantrekkelijke sector blijft om in te werken.

Trend 3: Moeilijk om voldoende personeel in huis te halen

Ook kampt de bouwsector met personeelsschaarste. Behalve de problemen in de toeleveringsketen vertraagt ook het personeelstekort het bouwtempo. De werkgelegenheid in de sector neemt toe maar het wordt steeds moeilijker om geschikte mensen te vinden en te behouden.

Duurzaam bouwen is sterk in opkomst. De kern is dat zowel bij het ontwerp, de bouw alsook het gebruik van het pand (en uiteindelijk de sloop) gekeken wordt naar de effecten hiervan op het milieu. Veel aandacht gaat uit naar energiegebruik en CO2 die vrijkomt (denk aan verwarming en klimaatbeheersing). Het toepassen van isolatie en zonnepanelen is zeer populair, mede door subsidieregelingen van de overheid.

In 2050 moet Nederland volledig circulair zijn. Een belangrijke tussenstap is het gebruik van primaire grondstoffen halveren in 2030. De Nederlandse bouwsector is grootgebruiker van primaire grondstoffen en kan aan deze halvering bijdragen door ‘biobased’ te bouwen. Nu worden in de bouw vooral veel beton en staal gebruikt, materialen die veel energie kosten om te produceren. Dat geldt veel minder voor biobased materialen; bovendien houden deze juist CO2 vast. Biobased materialen zoals verduurzaamd hout en diverse composieten (geperst houtzaagsel of plantenvezels) worden in de bouw nu al steeds meer toegepast.

  • (Her)gebruik van oude of gerecyclede materialen
    Mede door de hoge prijzen van bouwmaterialen en het streven naar duurzaamheid kiezen opdrachtgevers en bouwers steeds vaker voor (her)gebruik of toepassing gerecyclede materialen.
  • Groene daken (daken met daarbovenop vegetatie)
    De vegetatie op de daken helpt wateroverlast te voorkomen door vertraagde afvoer van water. Ook zorgt het voor koeling van de woning en groene daken bieden in de zomer ‘onderdak’ aan vlinders, insecten, bijen en vogels.
  • Isolatie met hennep
Veel sectoren zijn afgelopen decennium geconfronteerd met disruptie veroorzaakt door technologische ontwikkelingen. De bouw is relatief conservatief. Er zijn stapsgewijs wel veranderingen doorgevoerd, maar toch is vooral vastgehouden aan beproefde technieken en methoden.

Door eerdergenoemde factoren is de sector onder druk komen te staan en lijken allerlei technologische vernieuwingen versneld een plek te veroveren in het bouwproces:

  • Robots bouwen efficiënter
    Bouwrobots zorgen ervoor dat schilder-, metsel- en laswerk en veel andere repetitieve taken met grote precisie worden geautomatiseerd, zodat er minder fouten worden gemaakt. Robotica biedt een scala aan mogelijkheden om de efficiëntie, productiviteit en productieflexibiliteit in de bouwsector te verbeteren.
  • Drones
    Drones kunnen worden ingezet voor transport, bewaking vanuit de lucht, visualisatie van hoogteverschillen (contourlijnen), 3D-scannen, het maken van kaarten, etc.
  • Kunstmatige intelligentie (AI) en het Internet of Things
    AI: belangrijk voor de transformatie van de bouw
Bronnen: CBS, BouwKennis, ING